Γράφει η Μαρία Ζώζολου, MD, PhD, FEBO, Οφθαλμίατρος Παίδων & Ενηλίκων, Συνεργάτης της Κλινικής ΡΕΑ

Δυνατή όραση… Πολύχρωμη ζωή!

Από τις πέντε αισθήσεις τις οποίες διαθέτει ο άνθρωπος, η όραση είναι ίσως η πιο θαυμαστή. Μας δίνει πλήθος πληροφοριών σχετικά με το περιβάλλον, περισσότερες ίσως από όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις μαζί. Τα μάτια μας είναι ουσιαστικά μια προέκταση του ανθρώπινου εγκεφάλου, που τον τροφοδοτούν με το 70-80% των πληροφοριών που δεχόμαστε από τον εξωτερικό κόσμο.

Ο τρόπος με τον οποίο οι εικόνες από το περιβάλλον μεταφέρονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ώστε να αξιολογηθούν, να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας και να αποθηκευτούν, είναι ένα από τα περισσότερο συναρπαστικά θέματα της τεχνητής ιατρικής. Η οπτική αντίληψη είναι μια ιδιαίτερα σύνθετη εγκεφαλική-νοητική λειτουργία, η οποία τελειοποιήθηκε μέσω της βιολογικής εξέλιξης και επιτρέπει στον άνθρωπο να γνωρίζει τον κόσμο που τον περιβάλλει και αντιδρά αποτελεσματικότερα στα εξωτερικά ερεθίσματα.

 

Η ανθρώπινη φύση διαθέτει δύο οφθαλμούς, όχι από γενετικό καπρίτσιο ή για λόγους αναπλήρωσης σε περίπτωση απώλειας. Οι δύο οφθαλμοί παράγουν, ως δύο ανεξάρτητα όργανα, δύο διαφορετικές εικόνες για τα αντικείμενα που βλέπουμε, ενώ ο εγκέφαλος είναι τελικά το όργανο το οποίο αναλαμβάνει τη σύντηξη αυτών των δύο εικόνων σε μια τελική «τρισδιάστατη» εικόνα, ένα φωτογραφικό τοπίο δηλαδή, στο οποίο αποδίδεται η αίσθηση του βάθους.

 

Πως βλέπει ένα νεογέννητο μωρό;

Το οπτικό σύστημα των νεογέννητων χρειάζεται αρκετούς μήνες για να αναπτυχθεί πλήρως, επειδή τα νευρικά κύτταρα στον αμφιβληστροειδή και στον εγκέφαλο δεν είναι ακόμη πλήρως ανεπτυγμένα. Ο κόσμος τους είναι λίγο ασαφής και έχουν την ικανότητα να ξεχωρίσουν μόνο το άσπρο και το μαύρο, βλέπουν δηλαδή σε αποχρώσεις του γκρι. Εστιάζουν στο πρόσωπο της μαμάς σε απόσταση περίπου 30 εκατοστών, απόσταση δηλαδή στήθους-ματιού της μαμάς. Πιο κοντά ή πιο μακριά τα πράγματα γίνονται πιο θολά. Στους 12 μήνες η όρασή τους για μακριά βελτιώνεται στα 2 με 3/10, στους 24 μήνες φτάνει στα 6 με 7/10 και τα 10/10 επιτυγχάνονται στους 36 μήνες της ζωής.

Για ποιο λόγο πρέπει να γίνεται τόσο νωρίς η πρώτη παιδοφθαλμολογική εξέταση;

Η όραση ως λειτουργία αναπτύσσεται μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μαθαίνει να βλέπει, ακριβώς όπως μαθαίνει να μιλάει. Η εκμάθηση αρχίζει με τη γέννησή του και σταματά γύρω στον 7^ο με 8^ο έτος της ζωής του, περίοδος εξαιρετικά κρίσιμη για τη φυσιολογική ανάπτυξη της όρασης. Η πρώτη παιδοφθαλμολοιγική εξέταση πρέπει να γίνεται στο μαιευτήριο αμέσως μετά τη γέννηση έως και τον πρώτο μήνα της ζωής. Σκοπός είναι να αποκλειστούν παθήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα στους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος μόνιμης μείωσης της όρασης έως και τύφλωσης.

Πως γίνεται η οφθαλμολογική εξέταση του νεογνού;

Η εξέταση είναι ανώδυνη, χωρίς οποιαδήποτε επιβάρυνση για το μωρό και διαρκεί λίγα λεπτά. Διενεργείται στο μαιευτήριο από εξειδικευμένους Παιδοφθαλμίατρους. Μετά την ενστάλαξη μυδριατικών σταγόνων που προκαλούν διαστολή της κόρης, ελέγχεται με βυθοσκόπηση η ανατομική ακεραιότητα και μορφολογία των ματιών του νεογνού. Στραβισμικές παρεκκλίσεις και διαθλαστικές ανωμαλίες αξιολογούνται  λίγο αργότερα (3^ος και 6^ος μήνας).

 

Ποιες πιθανές παθήσεις ελέγχονται από τον Παιδοφθαλμίατρο στο μαιευτήριο;

Κατά την πρώτη παιδοφθαλμολογική εξέταση του νεογνού ελέγχουμε την ύπαρξη σοβαρών συγγενών ανατομικών ανωμαλιών όλων των τμημάτων του οφθαλμού, των βλεφάρων, της ίριδας, του κρυσταλλοειδούς φακού, του υαλώδους σώματος και του αμφιβληστοειδή χιτώνα.

Η νεογνική επιπεφυκίτιδα (1,6-12% των νεογνών), είναι μια φλεγμονή που μπορεί να εμφανιστεί κατά τον πρώτο μήνα της ζωής και συνοδεύεται από πυώδεις εκκρίσεις, οίδημα των βλεφάρων, συχνά με διόγκωση των λεμφαδένων στην περιοχή μπροστά από το αυτάκι του μωρού (προωτιαία λεμφαδεονπάθεια). Εάν χρειαστεί γίνεται λήψη επιχρισμάτων από τον βλεφαρικό επιπεφυκότα για την απομόνωση του παθογόνου παράγοντα και χορηγείται τοπικά και συστηματικά αντιβιοτική ή αντιική φαρμακευτική αγωγή, σύμφωνα με τα αντίστοιχα θεραπευτικά πρωτόκολλα.

Παθήσεις όπως ο συγγενής καταρράκτης (συχνότητα 1 στις 400 γεννήσεις) νκαι το πρωτοπαθές συγγενές γλαύκωμα (1/10.000 – 12.000 γεννήσεις) πρέπει να διαγνωστούν και να αντιμετωπιστούν άμεσα στους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού, ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος μόνιμης μείωσης των όρασης έως και τύφλωσης.

Το πρωτοπαθές συγγενές γλαύκωμα (αγόρια/κορίσια 5:2) θεωρείται υπεύθυνο για το 4-18% των τυφλών παιδιών παγκοσμίως  και στο 75% των περιπτώσεων είναι αμφοτερόπλευρη πάθηση. Είναι παρούσα κατά την γέννηση, η κλινική της όμως συμπτωματολογία μπορεί να εμφανισθεί στους πρώτους μήνες της ζωής.

 

Με την πρώτη βυθοσκόπηση αποκλείουμε την ύπαρξη σοβαρών υποαμφιβληστροειδικών αιμορραγιών καθώς και όγκων στο βυθό του ματιού, που δυνητικά απειλούν την ίδια τη ζωή του μωρού. Ένας τέτοιος όγκος είναι το ρετινοβλάστωμα, ένας κακοήθης όγκος του αμφιβληστροειδή, ο οποίος μπορεί να εμφανιστεί στην βρεφική ηλικία και αν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να σωθεί ακόμη και ο οφθαλμός του παιδιού.

 

Η αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας μπορεί να εμφανιστεί σε πρόωρα νεογνά <37 εβδ. κύησης, χαμηλού βάρους γέννησης <1500gr, που (δυνητικά) εκτέθηκαν σε συνθήκες υψηλής συγκέντρωσης οξυγόνου. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται ο έλεγχος των πρόωρων νεογνών στη θερμοκοιτίδα τους από εξειδικευμένους παιδοφθαλμίατρους.

 

Πότε πρέπει να γίνεται ο επόμενος παιδοφθαλμολογικός έλεγχος;

Νεογνά χωρίς κάποιο κλινικό πρόβλημα αλλά τα οποία έχουν είτε επιβαρυμένο κληρονομικό ιστορικό είτε κάποιο εύρημα που εγείρει υποψίες για οφθαλμολογική πάθηση, επανελέγχονται, συνήθως, στον 3ο μήνα της ζωής τους. 

 

Σύμφωνα με τις διεθνείς συστάσεις (WHO, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), (AAPOS, Αμερικανική Εταιρεία Παιδοφθαλμολογίας & Στραβισμού), (EPOS, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδοφθαλμολογίας & Στραβισμού) κάθε παιδί πρέπει να εξετάζεται προληπτικά από παιδοφθαλμίατρο στο μαιευτήριο αμέσως μετά τη γέννηση, στον 6ο - 12ομήνα, στο 3ο και 5ο έτος της ζωής του και ακολούθως μία φορά το χρόνο.

 

Μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη γέννηση ενός παιδιού είναι η στιγμή που ανοίγει τα ματάκια του και σας αντικρίζει για πρώτη φορά! Το οπτικό μας σύστημα λειτουργεί σαν μία έγχρωμη φωτογραφική μηχανή, είναι καταγραφέας της μνήμης και ένα όργανο στοχασμού και περιπλάνησης. Η διαταραχή στην ανάπτυξη της όρασης ή ακόμη και η απώλειά της, προκαλεί σοβαρά προβλήματα στη διαβίωση και τις καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου. Η πρώτη παιδοφθαλμολογική εξέταση πρέπει να γίνεται στο μαιευτήριο αμέσως μετά τη γέννηση έως και τον πρώτο μήνα της ζωής. Εξασφαλίστε για το μωράκι σας μία υγιή ζωή, γεμάτη χρώματα και όμορφες παραστάσεις, θέτοντας νωρίς τα θεμέλια για μια φυσιολογική και δυνατή όραση.